Pigmenty stosowane w malarstwie

wstęp - czerwone - pomarańczowe i żółte - zielone - niebieskie i fioletowe - białe, czarne i brązowe
ziemie naturalne - zamieszanie w nazwach - toksyczność - moja paleta - ściągawka

Pigmenty żółte i pomarańczowe

Pigmenty historyczne - nieorganiczne

Żółcień neapolitańska
PY41 - Naples Yellow
(fr. jaune de Naples), Antymonian ołowiu, [Toks C/D]
Trwały, kryjący. Toksyczny, ale sykatywny, więc lubiany przez artystów. Dostępny np. w tym słynnym sklepie naprzeciw Luwru, na drugim brzegu Sekwany, gdzie można też kupić prawdziwy pergamin, smoczą krew i inne historyczne atrakcje.
Żółcień chromowa
PY34 - Lead Chromate
[Toks C/D]
Pigment trwały, kryjący, ale wrażliwy na związki siarki. Bardzo sykatywny, więc kiedyś ceniony i szeroko stosowany w malarstwie. Dziś wycofany ze względu na toksyczność. Do tego rakotwórczy. Bogaty zbiór barwników historycznych posiada Uniwersytet Techniczny w Dreźnie.
Aurypigment
PY39 - Orpiment
[Toks. D]
Siarczek arsenu. Żółty barwnik imitujący złoto, wybitnie trujący. Jak piękna kobieta.
Żółcień barytowa
PY31 - Barium Chromate
Chromian baru. [Toks. C]
Pigment zielonkawo-żółty, mogący wchodzić w reakcje z innymi związkami. Światłotrwały, ale za to toksyczny.
Żółcień cynkowa
PY36 - Zinc Yellow
Chromian cynku. [Toks. B/C]
Pigment półkryjący o barwie cytrynowej. Lubi wchodzić w reakcje z innymi związkami. Toksyczny, rakotwórczy.

Pigmenty historyczne - organiczne

Było ich wiele, gdyż rośliny często zawierają żółte barwniki, ale wszystkie okazały się być nietrwałymi i mają znaczenie historyczne, a spotykamy je jedynie w nazwach farb. Przyzwyczailiśmy się, że zieleń na wielu starych obrazach i arrasach jest niebieska, a kiedyś pigmenty z tej grupy nadawały jej wiosennej świeżości.
Żółcień indyjska
NY20 - Indian Yellow
Barwnik ten otrzymywano z moczu indyjskich krów karmionych liśćmi mango.
Gumiguta
NY24 - Gamboge
fr. gomme goutte
Odparowana żywica indyjskiego drzewa mango (Garcinia). Stosowana do przerabiania srebra na złoto.
Żółcień szafranowa
NY6 - Saffron
Pozyskiwana z krokusa Crocus sativus. Dziś barwi babki drożdżowe, nadając im ponadto delikatny, ale intrygujący i wyjątkowy smak. Podróbki istnieją nie tylko w malarstwie - na bliskowschodnich targowiskach można kupić krokosz barwierski, sprzedawany jako szafran.
Kurkumina
NY3 - Curcumin
Barwnik z korzenia kurkumy, znakomity do ryżu.
Stil de grain
NY13 - Stil de grain
Barwnik otrzymywany z nasion roślin z rodziny szakłakowatych (Rhamnus L.) W zależności od sposobu pozyskiwania występował w wielu odcieniach, od ciepłego do zielonkawego.

Pigmenty współczesne - nieorganiczne


PY42
Pigmenty oparte o związki żelaza
PY42 - Yellow Iron Oxide
(ang. mars yellow, fr. jaune de Mars), [Toks. A]
PY43 - Natural Yellow Iron Oxide
[Toks. A]
Są to tlenki żelaza, zmieszane z wodorotlenkami i krzemianami. Te syntetyczne, czyli "marsowe" mają zwykle bardziej czyste barwy. Ziemie naturalne, czyli ugry, ochry i sieny dzisiaj zwykle też są produkowane syntetycznie. Wszystkie są zgaszone, trwałe i odporne, kryjące lub półkryjące, jeżeli bardzo drobno zmielone. Bezproblemowe, tanie i niezastąpione.

PR108
Żółcienie i oranże kadmowe
PY35, PY37 - Cadmium Yellow [Toks. B]
PO20 - Cadmium Orange
PR108 - Cadmium Red Orange
Podobnie, jak kadmowe czerwienie - trwałe, kryjące, bardzo czyste, jaskrawe i krzykliwe. Czasem mogą wchodzić w reakcje z innymi związkami i ciemnieć. Mało toksyczne. Należy je stosować z  wyczuciem, szczególnie w ikonach, gdzie ich intensywne, ciepłe kolory kolidują ze złotem. Czasem jednak niezbędne.
Żółcień kobaltowa - Aureolina
PY40 - Aureoline
[Toks. B/C]
Azotyn kobaltowo-potasowy. Nie mylić z aurypigmentem (PY39), nie jest aż tak toksyczny, choć równie piękny.
W akwareli mało trwały . Może być wrażliwy w mieszankach. Sykatywny, ale znacznie mniej, niż można byłoby spodziewać się po kobalcie. Laserunkowy. W sumie bez tego pigmentu da się żyć, gdyż istnieje cała gama świetnych imitacji wśród żółcieni organicznych, trwałych i nietoksycznych. Wiele firm już nie produkuje już aureoliny i sama zastanawiałam się, czy nie włożyć jej do barwników historycznych. Może jednak ktoś, kto nie lubi syntetyków bardziej niż ja, szuka żółtego pigmentu nieorganicznego do laserunków. No więc bardzo proszę, jest taki.
Inne żółcienie nieorganiczne

Dlaczego producenci farb poszukują ciągle nowych barwników, jeżeli żółcienie azowe Hansa są trwałe, nietoksyczne i mają czyste, aż jaskrawe barwy? Po pierwsze są one zwykle przeźroczyste, a w malarstwie potrzebne są pigmenty zarówno transparentne, jak i kryjące. W mieszankach kryjące wygrywają z przeźroczystymi. Te drugie mogą je trochę ubarwić, ale łatwo znikają. Piękne i kryjące ochry i sieny są zgaszone. Dobrze kryjące kadmy są drogie. Jeżeli ktoś potrzebuje czystego, jaskrawego kadmu do jakiegoś żywego akcentu na obrazie, to pigment taki będzie niezastąpiony. Jeżeli jednak pejzażysta zużywa dużo kryjących żółcieni do tworzenia zieleni, to cena tych barwników jest niemiłym problemem. Wydawać by się mogło, że można rozjaśnić zieleń po prostu bielą. Niestety uzyskuje się w ten sposób nienaturalnie chłodny odcień, a zieleń świeżej wiosennej trawy lub kolor podświetlonych słońcem liści to ciepłe, żółtawe barwy. Do rozjaśnienia zieleni potrzebna jest żółcień. Wiele osób woli komponować zielenie z żółcieni i błękitów, gdyż otrzymuje się w ten sposób bogatszą gamę barw, niż przy zastosowaniu pigmentu zielonego.

Po drugie - barwniki syntetyczne organiczne mogą stwarzać problemy związane z migracją małej cząsteczki, czyli "krwawić". Aby tego uniknąć tworzone są związki o dużej masie molowej albo zawierające cięższe atomy np. nikiel, ale są artyści, którzy nigdy nie używają organicznych syntetyków.

Po trzecie - pigmenty nieorganiczne zwykle wysychają szybciej, co ma znaczenie nie tylko w malarstwie olejnym, ale i w temperze.

Wyraźnie zabrakło pigmentu mogącego zastąpić żółcień chromową PY34 - sykatywną i kryjącą, ale toksyczną i rakotwórczą. Potrzeba znalezienia żółtego pigmentu trwałego, kryjącego, nietoksycznego, a najlepiej jeszcze sykatywnego i taniego stała się matką wynalezienia całego szeregu nieorganicznych barwników. Poniżej wybrałam kilka najczęściej spotykanych.

Żółcień bizmutowa
PY184 - Bismuth Vanadate Yellow [Toks. A]
Czysty, jaskrawy jak kadmy, cytrynowo-żółty pigment, kryjący i trwały. Nietoksyczny. Trochę tańszy, niż kadmy.
Żółcień niklowo-tytanowa
PY53 - Nickel Antimony Titanium Yellow Rutile [Toks. A]
Substytut żółcieni barytowej PY31. Zielonkawo-cytrynowy, nietoksyczny, kryjący i trwały. Kolor wydawać się może nieatrakcyjny, ale do uzyskania zieleni znakomity. Tani.
Brąz chromowo-tytanowy
PBr24 - Chrome Antimony Titanate
Chromium Antimony Titanium Buff Rutile. [Toks. B]
Pigment w odrobinę zgaszonym odcieniu, ale zaliczenie go do brązów uważam za nieporozumienie. Całkiem ładny, ciepły, jasno-żółty kolor. Sprzedawany, jako imitacja żółcieni neapolitańskiej lub jasnej żółtej ochry. Trwały, tani.
Podobny pigment to żółcień chromowo-tytanowa (PY118) - Bardzo ciepły odcień, rzadziej spotykana.
Żółcień cyrkonowo-krzemianowa
PY159 - Zirconium Praesodymium Silicate Yellow [Toks. A]
Jasno-żółty kolor, półkryjący, trwały. Nietoksyczny.



Pigmenty współczesne - organiczne


PY110


PY150
Żółcienie organiczne współczesne
PY3 - Hansa yellow
PY65 - Hansa yellow
PY74 - Arylide Yellow
PY83 - Diarylide Yellow
PY110 - Isoindolinone Yellow
PY128 - Azo Condensation Yellow
PY129 - Irgazin Yellow - Azomethine Copper Complex)
PY138 - Quinophthalone Yellow
PY139 - Isoindoline Yellow
PY150 - Nickel Azo Yellow
PY154 - Benzimidazolone Yellow
PO43 - Perinone Orange
PO62 - Benzimidazolone Orange
PO73 - Pyrrol Orange
Jest ich mnóstwo, obok wybrałam te stosowane przez czołowych producentów farb, więc zapewne bardziej trwałe. Odcienie od cytrynowo-żółtych do czerwieni. Nietoksyczne, niektóre stosowane nawet w przemyśle spożywczym. Laserunkowe lub półkryjące.
Ich wady opisałam wyżej - przy pigmentach nieorganicznych, teraz więc wspomnę  o zaletach. Owszem są to syntetyki, ale nawet w ikonie, czy to grzech podbarwić ugier, żeby był ładniejszy albo ocieplić ziemię zieloną, jeżeli jest zbyt szara? A z czego zrobić laserunek, żeby zmienić kolor nieba, jeżeli wyszło zbyt niebieskie, a chcemy, żeby było renesansowe?
Opracowała: Małgorzata Wrochna - kontakt do autorki - prawa autorskie - ArsSacra.art.pl